تحلیل و توصیف فرایندهای واجی آوایی زبان کردی(گویش کلهری)

چکیده : تحقیق حاضر تلاش داشت به بررسی و تحلیل فرایند های واجی و آوایی حاکم بر زبان کردی(گویش کردی کلهری) بپردازد. فصل اول با داشتن عنوان مقدمه ابتدا به معرفی اجمالی زبان کردی و گویش کلهری می پردازد. بخش های دیگر از این فصل به بیان مسأله، فرضیات، پرسش ها، اهداف و شیوه ی انجام تحقیق اختصاص داده شده است. فصل دوم، معرفی اجمالی تحقیقات پیشین مرتبط با فرایند های واجی-آوایی و نتایج حاصله از این تحقیقات را کانون توجه خود قرار داده است. فصل سوم به ارائه مبانی نظری حاکم بر شیوه ی استدلال در این پژوهش می پردازد که شامل مبانی نظری واج شناسی زایشی و بدین ترتیب نظریه ی بهینگی است. فصل چهارم مشتمل بر دو بخش اصلی است. بخش اول از فصل چهارم شامل توصیف نظام آوایی گویش کلهری است. در ابتدای این بخش به منظور توصیف هرچه دقیق تر این نظام آوایی، آواهای این گویش در دو بخش توصیف واکه ای و همخوانی دنبال می شود. با پایان یافتن بخش توصیفی نظام آوایی، بخش دوم از فصل چهارم با رویکردی تحلیلی کار خود را آغاز می کند. مبنای مطالعاتی این پژوهش را مطالعات همزمانی در قالب نظریه بهینگی تشکیل داده است. می توان گفت اعمال مطالعات همزمانی در قالب نظریه ی بهینگی بر این گویش تا حد زیادی موفق بوده است. اولین مبحث از تحلیل فرایند های واجی مرتبط با ساخت هجایی است با معرفی ساختمان هجا و محدودیت های حاکم بر آن به بررسی و تحلیل فرایند هجا بندی مجدد پرداخته شد که تحت تأثیر محرک های گوناگونی می تواند صورت گیرد. پس از تحلیل و بررسی فرایند جابجایی هجایی، در بخش دیگر از فصل چهارم به بررسی تأثیر سیستم واجی-آوایی این گویش، بر فرایند های واجی-آوایی در واژگان قرضی پرداخته شد. یکی دیگر از فرایند های واجی که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت، فرایند افزایش همخوانی بود. فرایند بعدی که در فصل چهارم مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت فرایند حذف بود که طی آن یک واحد از زنجیره ی گفتار کاسته می شود. فرایند حذف به دو دسته ی حذف تاریخی و حذف ساختاری تقسیم شدند. در این فصل حذف ساختاری کانون توجه قرار گرفت. فرایند حذف ساختاری پیرو قواعد همزمانی است. تحلیل فرایند حذف در این پژوهش مشتمل بر دو بخش بود. بخش اول مشتمل بر سازوکاری بود که فرایند حذف در آن رخ داده است و بخش دوم بر تحلیل ملاک های انتخاب واکه ای برای اعمال فرایند حذف، بنا نهاده شده است. فرایند غلت سازی فرایند دیگری است که در این تحقیق کانون توجه قرار گرفت. در مبحث غلت سازی نتیجه گرفته شد که غلت سازی در زبان کردی علاوه بر واکه های افراشته بر واکه های غیر افراشته مانند /e/ اعمال می شود. بنابراین افراشتگی v1برای غلت سازی در گویش کلهری برخلاف بسیاری از زبان های دنیا، شرط اساسی و تعیین کننده نیست. در ضمن مشاهده گردیدکه محدودیت [rel-const] در این گویش از مرتبه ی بالایی برخوردار نیست و این نیز در نوع خود قابل توجه است. از جمله نکات دیگری که در مبحث فرایند غلت سازی مشاهده گردید، این بود که شرط افراشتگی خروجی دستگاه بهینگی نیز عاملی تخطی ناپذیر نیست، یعنی خروجی دستگاه واجی گویش کلهری در شرایط و جایگاه خاص خود هم می تواند افراشته باشد مانند /y/ و هم می تواند غیر افراشته باشد همانند /y/ . در فصل چهارم پس از بررسی فرایند غلت سازی، تأثیر محدودیت توالی رسایی بر فرایند های واجی کانون توجه قرار می گیرد از جمله فرایند های راه گشا برای غلبه بر عدم رعایت توالی رسایی در گویش کلهری، می-توان به فرایند های قلب، افزایش، کشش اجباری، همگونی(نرم شدگی) اشاره داشت. نوع دیگر از فرایند-های واجی که در رابطه با توالی رسایی در این تحقیق مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت، فرایند نرم شدگی است. در این تحقیق استدلال شد که محدودیت توالی رسایی نمی تواند عامل تحریک فرایند نرم شدگی باشد. با بررسی بیشتر نشان داده شد که محرک این فرایند را باید محدودیت حاشیه ی هجایی [pm(peak margine)] دانست. فرایند دیگری که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت فرایند کشش اجباری(جبرانی) است. ارجحّیت دادن به محدودیت رعایت توالی رسایی و حاشیه ی هجایی در مرتبه بندی محدودیت ها گاه به فرایند حذف همخوان های آغازین خوشه های همخوانی در پایانه ی هجا و تقویت واکه ی پیش از آن می انجامد. استدلال شد که نمی توان محرک این فرایند را رعایت محدودیت توالی رسایی دانست بلکه محرک اصلی این فرایند را محدودیت حاشیه ی هجایی است. در این بخش تقابل فرایند کشش اجباری و فرایند افزایش واکه ای بررسی شد و عنوان گردید به خاطر ارجحیت دادن به محدودیت [onset2(glot)] در گویش کلهری، فرایند کشش اجباری فرایند بهینه تری در این گویش محسوب می شود. فرایند دیگری که در تقابل با فرایند کشش اجباری مورد ارزیابی قرار گرفت، فرایند حذف است. در این بخش استدلال شد که نظریه ی بهینگی از آن جا که تنها از دو ساخت زیر ساخت و روساخت تشکیل شده است در تبیین ملاک انتخاب فرایند کشش اجباری به جای فرایند حذف با مشکل مواجه است. پاسخ به چگونگی انتخاب فرایند کشش اجباری در مقابل فرایند حذف در قالب دو محدودیت ارتقاء تدریجی و ارتقاء هماهنگ از نظریه ی بهینگی با کاندید های زنجیره ای داده شد. پس از بررسی و تحلیل فرایند کشش اجباری در بخشی دیگر از فصل چهارم به صورت خلاصه تعامل فرایند های حذف ، اضافه، غلت سازی و هجا بندی مجدد مورد ارزیابی قرار گرفته است. آخرین مبحثی که در فصل چهارم مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت، سنجش تأثیر فرایند های واجی بر تغییر نوع صرفی زبانی است. در این بخش این گونه نتیجه گیری شد که فرایند های واجی می توانند در تغییر نوع صرفی این گویش تأثیر گذار باشند اما همیشه محرک این گونه تغییرات صرفی را نمی توان عوامل واج شناختی دانست و گاه عوامل غیر واجی نیز می تواند به همان اندازه تأثیر گذار باشد.